Niepokoje wychowanka Törlessa tytuł oryginalny: Der Junge Törless reżyseria: Volker Schlöndorff aktorzy: Mathieu Carrière, Marian Seidowsky, Bernd Tischer, Fred Dietz, Barbara Steele czas trwania: 87 min. produkcja: RFN/Francja 1966

MFF w Cannes 1966: Nagroda FIPRESCI
Niemieckie Nagrody Filmowe 1966: Złote Taśmy Filmowe za reżyserię, scenariusz, dla filmu roku

Debiut filmowy Volkera Schlöndorffa i adaptacja autobiograficznej powieści Roberta Musila z 1906 r. pt. Niepokoje wychowanka Törlessa opowiada o powstawaniu w psychice młodych ludzi z ekskluzywnego internatu w Austrii przekonania o słuszności ustroju autorytarnego. To wnikliwe, surowe studium relacji międzyludzkich zadaje fundamentalne pytania o źródła przemocy i w niezwykle przejmujący sposób opisuje mechanizmy manipulacji człowiekiem.

Dwaj liderzy klasowi, Beineberg (Bernd Tischer) i Reiting (Fred Dietz), szantażują słabszego, o trochę dziewczęcej urodzie Basiniego (Marian Seidowsky), przyłapanego na drobnej kradzieży. Straszą, że ujawnią jego przewinienie wobec całej klasy i nauczycieli. Trzymają go w szachu i wymagają coraz większej uległości. Urządzili sobie na poddaszu szkoły tajemniczy gabinet, wybity czerwonym suknem, w którym nocą spotykają się i poddają Basiniego coraz bardziej wyszukanym i okrutnym sadystycznym torturom. Ale film nie jest tylko rejestracją prześladowań biednego słabeusza i postępującego zwyrodnienia „dyktatorów". Głównym bohaterem jest wychowanek Törless (Mathieu Carrière), dostatecznie silny i inteligentny, by nie poddać się dominacji liderów klasowych, ale na tyle słaby, by nie przeciwstawiać się ich działaniom.

Właściwym tematem filmu jest narastanie jego pasywności moralnej w obliczu zwyrodniałych kolegów i przeprowadzonego przez nich samosądu nad upatrzoną ofiarą. Törless jest odpowiednikiem tej warstwy Niemców, która jest bardziej moralnie winna od samych faszystów, gdyż przez swoją pasywność nie zapobiegła złu. Pasywność ta jest po prostu współwiną.

Reżyser o filmie: Niepokoje wychowanka Törlessa (...) to mój pierwszy film, oparty na powieści Musila, napisanej w roku 1906, gdy jej autor liczył 26 lat. Byłem w tym samym wieku, gdy kręciłem ten film. Rok 1906 był jeszcze bardzo odległy od roku 1933, a jednak okazało się po wojnie, że książka Musila zawierała w jakimś sensie zapowiedź nazizmu. Uwydatniliśmy ten element w filmie: oto niektórym ludziom wszystko wolno, zaś inni traktowani są jako coś gorszego. Selekcja i tresura wychowawcza wpajały młodzieży już w szkole tę świadomość elitarności i ideologię panów. Na tym właśnie polegał kolonializm austriacki w krajach słowiaoskich. Austriacy, będąc mniejszością, dostarczali narodom uciskanym kadry rządzącej. ("Jeune Cinéma", 1976, nr 34). 

Główna postać filmu - Törless - przypomina niektórych intelektualistów, ich postawy wobec problemów o charakterze politycznym, a w szczególności postawę niemieckiej inteligencji w obliczu rodzącego się nazizmu. (…) Zrobiłem film polityczny, film o nazizmie ("Filmkritik", 1966, nr 4).

Film prezentowany w ramach przeglądu filmów Volkera Schlöndorffa.